W/Q, Abdiweli Ibrahim Garyare
Agaasimaha iyo Milkiilaha Radio VOSHilversum, Netherlands,
Malaha
markii aad aragtay ciwaanka qoraalkeyga, waxaa kugu soo dhacay
isweydiimo badan. Waa sax isweydiimahaasi inay kugu soo dhaceen,
waliba ay yihiin kuwa xaqiiqo kawaran ah, laakiin isku dhinac in aan
ka joogno arrinta aan ka hadlayo iyo in aan kala dhinac ka joogno,
waxay ku xiran tahay sida aad hadba u fakarto akhriste.
Ma
ihi ruux kuu sheegaya wax aadan ogeyn, waxaanse ahay ruux ku
xasuusinaya akhrite arrin madaxdaadu kugula ballantay oo aysan kasoo
bixin. Adigan akhrinaya qoraalkeygana aadan madaxdaada kula
xisaabtamin ballamaha muhiimka u ah doorashad oo ay ka baxeen!!.
Madaxda
hoggaamisa madasha loo bixiyey “Wadatashiga” ayaa kulamo joogta
ah waxay ku yeelanayeen magaalooyin kala duwan oo dalka ah, waxaase
ugu muhiimsanaa midkii ka dhacay Baydhabo oo laga soo saaray
“Jadwalka doorashada”, ii
xasuusnow erayga ah “Jadwalka doorashada”. Maxaa yeelay waa halka
aan rabo in aan wax badan kaa tuso.
Shirkaasi
inta uu socday waxaa lagu kala diray guddigii doorasho ee muranka
badan dhaliyey, maadaama ay ka buuxeen wasiiro dowlada dhexe ah iyo
kuwa maamul goboleedyadda, waxaase dib laga soo magacaabay guddi
doorasho oo ay ka muuqdaan lataliyayaashii iyo gacan-yarayaashii
madaxda ku bahowday (Madasha wadatashiga Qaran). Taasi oo mar kale
abuurtay walwal iyo cabsi laga qabo sida ay cadaalad u noqon karto
doorasho ay maamulayaan guddiyo qaabkaasi ku dhisan, mana muuqato
dariiq wax looga baddelayo.
Waxaa
taasi barbar socda ifafaale muujinaya in doorashada aysan ku qabsoomi
doonin xilliga loo qabtay, waana tuhun in badan shacabka Soomaaliyeed
iyo siyaasiyiinta mucaaradka ah ku jiray, balse ay madaxda xilka
dowladeed heysa ka af-gobaadsanayeen, haddase ay u muuqato si farsamo
ahaan ah inay u dhaceyso arrintaasi.
MAXAY
TAHAY SABABTA?
Jadwalka
laga soo saaray Baydhabo ilaa hadda wax looga dhaqaaqay ma jiraan,
marka laga reebo guddiga laga soo magacaabay xarumaha dowlada dhexe
iyo dowlad goboleedyada. Sidoo kalana guddiyadaasi ma jiraan wax
kulan ah oo ay ilaa hadda yeesheen, iskaba dhaaf inay doortaan
guddoomiyayaashii kala hoggaamin lahaa si ay shaqada u bilaabatee.
Baaris
aan sameeyey waxaan ku ogaaday in badi xubnaha ku jira guddiyadaasi
inaysan dalkaba joogin, magacaabistoodana ay internetka un ku arkeen.
Halkii laga doonayey saacadan aan qoraalkan qorayo inay shaqadii
loogu cadeeyey jadwalkii Baydhabo ay ku jiraan!!. BAL
ADBA!!.
Aniga
oo ka duulaya habdhaqanka noocaasi oo kale ah, ayaa waxaa dhawaan
sameeyey maanso la yiraahdo “Dalan-baabi”.Waxaana qeyb ka mid ah
ay leedahay:
Waxaa
dalan-baabi jira
Waxaa dow-xumo naqaan
Kuwaa dib jirkee na
helay
Mise diihaal u qaba
Sideey noo dabar jaraan
Kuwiinaa
la duubanoow
Dowladnima ka dhowrayoow
Dowgaas lagu doogi
waaye
Dooraad meeshaad marteen
Ayaa dib u taagantiin.
MAXAA
LAGU BALAMAY OO QABSOOMIN?
Waxaa
lagu balamay in 24-06-2016, la soo
magacaabo guddigii khilaafaadka iyo xallinta wixii muran ah ee
yimaada. Mana jirto ilaa hadda cid loo magacaabay guddigaasi. Waana
ballan aan fulin midda ugu horeysa!!
26-29-
bisha Juun ee la soo dhaafay waxaa ballantu aheyd in tababar
loo furo guddiyada doorashada ee heer federaal iyo heer maamul
goboleed, mana dhicin taasi, maxaa
yeelay maba wada joogaan dalka, sidoo kalana nidaamkii tababar loogu
furi lahaa ma muuqdo.
30-Juun-2016,
waxaa qorshuhu ahaa inay guddiyada doorashada bilaabaan wacyigelinta
dadweynaha Soomaaliyeed, si ay ugu diyaar noqdaan ka qeybgalka
doorashada dad-ban, taasina ma dhicin,
maxaa yeelay guddiyada laftooda ayaanba tababar iyo wacyigelin ku
aadan waxa ay qabanayaan u qabsoomin.
Sida
ku cad jadwalkii Baydhabo, waxaa qorshuhu ahaa in 08-07-2016,
guddiga doorashada isugu yeeraan odayaasha dhaqanka, kadibna ay ka
dalbadaan inay soo magacaabaan eryooyinkii soo xuli lahaa
xildhibaanada baarlamaanka Soomaaliya. Sidoo kale isla maalintan
waxaa la iska rabay in la soo gudbiyo xubnaha AQALKA SARE. Taasina
ma dhicin, maxaa yeelay guddiga doorashada maba uu diyaarsana
qabashada howlahaasi horey loogu jideeyey. Waana dib u dhac kale.
Maalintii
ku xigtay oo aheyd 09-07-2016, waxaa la
doonayey in la diiwaangeliyo musharixiinta Aqalka Sare, taasina
warkeed ma yaal, oo madaxdii magacaabi laheyd maba joogaan dalka, oo
qaar ayaa Nairobi maanta iska fadhiya.
Waxaa
shalay oo aheyd (10-07-2016) la iska
rabay inay odayaasha dhaqanka soo gudbiyaan dhammaan ergooyinkii
dooran laheyd xildhibaanada cusub ee Soomaaliya, kuwaasi
oo dhan 13,750 ergo, mana dhicin taasi. Waxaa taasi barbar
socday oo la iska rabay inay guddiyada doorashada maalintan oo kale
diyaariyaan hanaankii codbinta lagu geli lahaa, sida warqadii
codeynta iyo diiwaangelinta xubnaha mushariixinta, iyaddo lagu sii
lamaaniyey qodob sheegaya in la xoojiyo wacyigelinta shacabka.
Qodobkaasna ma fulin isagana.
14-15
oo ah bishan aan ku jirno ee todobaad waxaa jadwalkaasi
qeexayaa in la dhageysan doono khudbadaha musharixiinta u taagan
Aqalka Sare, taasi oo ay inaga xigto laba cisho, miyey
dhici kartaa? Jawaabta waa maya, maxaa yeelay wixii ka horeeyey
ayaanba soo qabsoomin.
Intaasi
waxaa idin kusoo qaaday waa xasuusin wixii lagu ballamay iyo inaad
fahantaan ujeedka qoraalkeyga aan uga hadlayo in “Ballan ku
bilaabatay fashil inaysan guul ku danbeyn karin, waa haddii aan wax
laga baddelin dariiqa lagu socdee”.
Mar
kale, maansada Dalan-baabi ee aan ka curiyey habdhaqanka madaxda
maanta Soomaaliye iyo dariiqa inay wax ku raadinayaan, ayaa waxaa ka
mid ah:
Hoggaankaan
daalinkiyo
Dalaaliinta u dhiibanaaa
Dalowga inaga
ridee
Dadweynow maantadaan
Miyaan dabinkiyo warmaha
Dalkeena
ka dhowranaa?
Anigaa
doojinoo aqaan
Anigaa daahiroo waxtara
Anigaa dib usoo
unkami
Dilaacyada muuqdiyo
Kuwaan deymadu arkeyn
Haddii ay
daldalahayaan
Duulow ha ka yeelinina
Dibnaha ay ka
oranayaan'iyo
Maankoodaa kala duwane
Khiyaanada
deriskiyo
Shisheeyaha dacarta wada
Ninka ay ka dadan
yihiinee
Dagaalada sokeeyaha
Iyo dirirta maantadada
Daalacan
inoo yiri
Maandeeq in loo diro
Daawana la naawilo
Maankeygu
diid taas
CULEYSKA
UGU WEYN XAGGEE KA JIRAA?
Waxaa
uu ka jiraa madaxda madasha Qaran oo ka caga-jiidaya sidii doorashada
ugu qabsoomi laheyd waqtiga loogu talagalay, maxaa yeelay in ka badan
lix bilood ayey isugu soo noqnoqdaan oo u kulmaan doorasho aan
tilaabo loo qaadeyn. Waxaana midkasta uu leeyahay dano siyaasadeed oo
uu ka dhex raadinayo hannaanka doorashada 2016.
Gobollada
qaar waxaa ka bilowday caburin saxaafadeed iyo
cadaadis in la saaro siyaasiyiinta loo arko inay ka fikir duwan
yihiin madaxda ku jirta madasha qaranka, waxaana tusaale
inoogu filan Madaxweyne Xasan Shiikh oo
ku tilmaamay mucaaradka dowladiisa yihiin “Cadowgiisa
labaad”,intaasi ugama uusan harin, ee waxaa uu raaciyey
inuu ula dagaalamayo sidii “Al-Shabaab oo kale”, taasina waxay
abuurtay cabsi iyo walwal la soo dersay madaxda xisbiyadda dalka iyo
siyaasiyiinta aan xisbiyadda ku jirin, balse doonaya inay qeyb ka
noqdaan doorashda 2016.
Dhinaca
kale, Madaxweyne Abdiweli Gaas
ayaa dhankiis waxaa uu bilaabay in saxaafadda uu cadaadis saaro,
waxaa uu xarig kula kacay Radio Daljir,
waxaana uu xabsiga u taxaabay kuxigeenkii
hore ee duqa magaalada Gaalkacyo, iyaddoo sidoo kale
wasiirkiisa Warfaafinta uu saxaafadda ugu hanjabay in cidii aan
nidaamkiisa raacin uu xiri doono!!. Waxaasi oo dhana waa sidii
saxaafadda looga leexin lahaa dhaqdhaqaaqa
siyaasiga ah ee ka socday magaalada Garowe, maadaama xilli doorasho
lagu jiro.
Madaxweynaha
Galmudug Abdikariim Guuleed, isaga waxaa uu la daalaa-dhacayaa
duufaano siyaasadeed oo kasoo wajahay mucaaradka Galmudug, waxaana uu
waqti badan gelinayaa sidii uu kursiga uu ku fadhiyo u badbaadsan
lahaa, maadaama uu soo baxay war sheegaya in mooshin laga soo
gudbiyey. Shalay oo u danbeysay waxaa uu markii ugu horeysay hor
fariistay mucaaradka ugu adeg oo ay isaga iyo Madaxweyne Xasan Shiikh
leeyihiin, lamana yaqaan waxa kasoo baxay oo ay isku raaceen.
DHAQAALE
MA HEYSTAAN GUDDIYADDA DOORASHADA?
Sida
ka muuqatay hadalka uu Madaxweyne Xasan Shiikh ka sheegay Universal
TV, ma jiraan wax dhaqaale ah oo ay heleen, waxaase uu
carabaabay inay beesha caalamka ka sugayaan, taasi oo muujineysa in
dhammaan guddiyada heer maamul goboleed iyo heer dowlada dhexe aysan
heysan wax dhaqaale ah oo ay kusii shaqo bilaabaan.
Dowlada
Soomaaliya oo uu sheegay inay arrimahaasi wax ka qabaneysana si cad
uma sheegin inay dhaqaale kusii bixinayaan, waxaase uu sheegay in
dowlada iyo shacabka ay arrimaha dhaqaalaha doorashada lagu socon
siinayo ka tashan doonaan!! Waase goorma xilliga laga tashanayo ? Ma
waqti shacab iyo dowlada dhexe lacagta guddiga doorashada kawada
hadlaan ayaa la joogaa? Maxaase haddii laga cabsanayo inaysan
dhaqaale imaan horey shacabka loogu soo gudbin waayey arrintaasi ?
BAL ADBA!!.
MAXAA
MUUQDA HADDA ?
Waxaa
cad in dib u dhac ay ku imaaneyso doorashada, maxaa yeelay waqtigii
awalba yaraa ayaa haddana waxba lagu qaban. Waxaana iminka dhiman wax
ka yar bil iyo bar, mana filayo in doorasho xalaal ah waqtigaasi yar
lagu qaban karo howlaha baaxada leh ee aan waxba laga bilaabin.
Kulanka
ugu soo horeeya ee madaxda madasha qarankana waxaa ay la gole imaan
doonaan in waqti loogu daro doorashada, maadaama howsha ay baaxad
weyn tahay. Taasina waa mid horey looga diiday dowlada, maxa yeelay
waa waqti dheereysi aan sharci aheyn, horeyna waxaa arrintaasi u
codsaday Ra'iisul wasaare Cumar Abdirashiid.
Beesha
caalamka iyo xisbiyadda siyaasadda lama yaqaan waxa ay ka yeeli
doonaan haddii si cad loo shaaciyo in waqti lagu dari doono xilliga
doorashada, maadaama ay horey go'aano diidmo qayaxan ah uga
dhiibteen.
BIL
IYO MAALMO MAXAA LAGU QABAN KARAA OO XALAAL AH?
Waa
su'aal muhiim ah, waana calaamad su'aal dul-saaran haddii aan waqti
lagu kordhin xilliga doorashada waxaa la qaban karo, waliba lagu
qaban karo bil iyo maalmo.
Dadka
ku xeeldheer arrimaha siyaasada, gaar ahaan dalalka soo koraya ee
uusan fadhin hannaankooda doorashada ee cadaalada ah ayaa waxay
qabaan inay dhici karto wax isdaba-marin
xooggan, maxaa yeelay waqti lagu kala hufo qaladka iyo
saxa lama helayo, waxaana ay madaxda howsha faraha kula jirta
cudurdaar ka dhigan doonaan inuu waqtigu ku yar yahay, sidaasi
darteedna waxkasta ay dhici karaan, balse ay muhiim tahay in
doorashdo dhacdo.
Sidaasi
darteed, waa wax adeg in waqtigaasi lagu soo magacaabo 13,750
ergo,kuwaasi oo soo xuli doona 275 xildhibaan, sidoo
kalana 54 xubnood oo aqalka sare
ay baarlamaanada maamul goboleedyada ku soo doortaan, iyaddoo
howshaasina ay wada qabanayaan hal guddi oo ah guddiyadda maamul
goboleedyada, kadibna doorashadii madaxweynaha iyo midii guddoonka
baarlamaanka la isugu yimaado Muqdisho.
Ma
doonayo in aan ku niyad-jabiyo akhristow, waxaanse rabaa in aan kuu
iftiimiyo xaqiiqda. Aniga oo raba inaad doorashada wixii ka qaldama
aad ogaatid meesha ay kasoo bilowdeen iyo cidda mas'uuliyaddaasi
qaadi doonta. Dalkana mucaarad iyo muxaafid waa ka dhexeeyaa, ee
yeysan naga noqon haddii waxa qaloocan la tilmaamo “Madaxda ayaa
loo socdaa”, balse ha loo dhigo gadalka “Toosinta dalka iyo dadka
ayaa loo socdaa”.
Waxaan
rabaa in aan kusoo afmeero qoraalkeygan is xasuusinta ah qeybo ka mid
ah isla maansada dalan-baabi, taasi oo ah dardaaran walaalnimo iyo
raadinta dowga dowladnimo oo aanan iminka heyn.
Hadalkeyga
dulucdiisiyo
Murtideyda dabataal
Waxba yaanan darafkiyo
Daafaha ka meerine
Waxaa iga dardaaran ah
Difaacii
midnimadiyo
Nabadoono dooniyo
Duunyadoonu dhaqankiyo
Kaluunkoo dabaniyo
Dalagoo aan beernaa
Dugsi laga helaayoo
Ducfi looga baxayaa
Madaxda
madasha Qaranka waxaa maanta saaran mas'uuliyad weyn, taasi oo ah
inay dalkan ka badbaadiyaan inuusan ku noqon meelo uu kasoo gudbay,
islamarkaana ay gaarsiiyaan doorasho cadaalad ah oo marin usii noqon
karta in la naawilo 2020 inay dhici karto doorasho qof iyo codkiisa
ah.
NB:
Warbixinteyda waa dhaliili kartaa, waana ammaani kartaa, waxaana ka
ahay mas'uul qaabka aan u qoray, balse sida aad adiga u fasirato
shaqo kuma lihi. Wixii aad ka qabto waxaa igula wadaagi kartaa
emailkeyga ah : garyare139@yahoo.com
. Mahadsanidiin.
